جشن سده; چیستان ابوریحان بیرونی

پیشگفتار

جشن‌های باستانی ایران را می‌توان به دو گروه بخش‌بندی کرد. جشن‌های ماهیانه و جشن‌های فصلی. جشن‌های ماهیانه هنگامی برگزار می‌شدند که نام روز و نام ماه برابر می‌شد. گروه دیگر جشن‌های فصلی بودند که مهم‌ترین آنان نوروز در آغاز بهار و یلدا یا چله در آغاز زمستان است. شاید مهم‌ترین دلیل فراموشی جشن‌های ماهیانه در میان ایرانیان و زنده ماندن جشن‌های فصلی، از میان رفتن فرهنگ به کارگیری نام روزها باشد. حال آنکه فرهنگ به کارگیری فصل‌های طبیعی ماندگار شد.

اکنون که چند دهه است ایرانیان به جشن‌های کهن خود ارزش می‌دهند و برخی خواهان زنده کردن آنانند. همواره این پرسش پیش می‌آید که زمان آن کی است؟ دلیل آن هم این است که گاه‌شمار کنونی ایران که در زمان مشروطیت برساخته شد و در زمان پهلوی رسمیت یافته با گاه‌شمار باستانی ایران از نظر شمار روزهای ماه‌ها، متفاوت است. در همه‌ی نوشتارهای کهن می‌خوانیم که گاه‌شمار ایرانی دربردارنده‌ی 12 ماه 30 روزه و پنج روز پنجه(اندرگاه) بوده که این پنج روز وابسته به هیچ ماهی نیستند.(آثارالباقیه، ص69)